|
|
|
|
|
Restauratie
Restauratie
Restauratie 2010 - 2016 een terugblik, 1e deel
De grote restauratie van onze kerk 2010-2016 is helemaal achter de rug. Nu vraagt Sophia Oussoren kerkrentmeester mij als voorzitter van de restauratiecommissie om een terugblik te geven.
Hieronder het eerste gedeelte, aanleiding en voorbereiding van de restauratie.
De situatie voor de restauratie. Bij binnenkomst in de kerk zag je afbladderende muren, stucwerk dat losliet door het vocht, zeker drie keer per jaar moesten de risico-wanden (muur bij de toren, kopse kant van de zijbeuk/transept) geborsteld en met witte kalk geschilderd worden. Voor de kerkdienst ontdeden we de achterste banken van het neergedwarrelde kalk. Aan de buitenkant van de kerk afbladderende verf en mosvorming onder de verf. De kerk als geheel zag er slecht uit. Met name de vochtige muren in de kerk waren al tientallen jaren een groot probleem. Vanaf 1935 lezen we in de verslagen dat er steeds pogingen gedaan werden om hier oplossingen voor te vinden. Alleen voor de zuid-muur is dat gelukt, maar niemand weet hoe dat kwam.
Deskundigen zoals monumentenwacht noch leden van de kerk konden helder aangeven hoe het vocht in de muren kwam. De aangedragen oplossingen waren niet gefundeerd op een goede analyse of onderzoek. Bijvoorbeeld gaten aan twee kanten van de kerk maken voor de luchtcirculatie waardoor de vochtige lucht afgevoerd werd. Of om het optrekkende vocht in de muren tegen te gaan zou er een hele laag stenen onderaan de muur vervangen moeten worden. Dergelijke ingrepen zouden veel schade aan het gebouw gedaan hebben.
Maar hoe moesten de kerkrentmeesters hier beslissingen over nemen? Allen goedwillende vrijwilligers. Een restauratie-commissie werd ingesteld met Jan Vos, Friso ten Holt, Sophia Oussoren en Eltjo Hoogenraad. Eerst inventariseren en bekijken of we subsidie konden krijgen. Sophia kwam met een deskundige, Rutger Polderman, die kon helpen met de subsidies en met de aanvraag. Hij kon ook de planning maken en de bouwkundige begeleiding doen. We voelden ons door hem geweldig gesteund en hij adviseerde ons tijd te nemen om deze grote restauratie grondig voor te bereiden. Hij maakte overzichten van de nodige werkzaamheden en een planning over de jaren. We lieten onderzoek doen naar de vochtbelasting van de muren en we scoorden de luchtvochtigheid in de kerk voor en na de dienst met diverse andere variabelen. Met een opzet voor de restauratie werd subsidie aangevraagd bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (vroeger Monumentenzorg) en toegekend medio 2010: 2/3 van onze begroting van €320.000. De rest én de niet subsidiabele uitgaven waren voor rekening van de kerk, dus nog een fors bedrag.
Nu we toezegging hadden van de subsidie, konden de globale plannen verder uitgewerkt worden. We namen hier ruim een jaar voor: doelstelling om in 2012 aan de restauratie te kunnen beginnen.
De buitenschil van de kerk: verf, mos en los voegwerk moest verwijderd worden. Maar hoe? en waar wordt de muur dan mee behandeld. Verschillende methoden hebben we uitgeprobeerd op kleine muurvlakken. Gekozen werd om alle verf en losse delen eraf te spuiten maar de oude stenen mochten niet beschadigd worden. Na een droogtijd van enkele maanden kon de kerk wit geschilderd worden met een goed vochtdoorlatend verfsysteem.
De binnenschil (stucwerk en verf): alle losse stucwerk plus pleisterlaag en de soms dikke laag met muurverf verwijderen. We wisten niet goed wat we tegen zouden komen van alle onderhoud en restauraties die sinds de vorige grote restauratie van 1925 plaats gevonden hadden. Hoe diep zit het vocht op bepaalde plekken in de muur, waar komt het vandaan en wat kunnen we eraan doen? Een onzekere factor in de tijdsplanning en in de kostenraming. Ook veel overleg over soort stucwerk en de opbouw van de lagen, een ingewikkelde materie voor ons.
Een belangrijk punt in de voorbereiding was ook de aansluiting kerk - toren. We vermoedden dat hier een deel van de vochtproblemen vandaan kwamen: door de galmgaten waaide regen naar binnen. Dit vocht kon niet afgevoerd worden en zakte langzaam in de torenmuur naar beneden. De gemeente Zijpe dacht hierover mee. Eerst dachten we een soort bak te laten maken op de vloer van de klok, een ingewikkelde en dure oplossing. Later kwam de gemeente met de oplossing om de galmgaten af te dichten met een sterke folie zodat water buiten gehouden werd en het geluid van de klok goed hoorbaar zou blijven. Dit is uitgevoerd met een witte folie, daardoor zijn de galmgaten geen zwarte gaten meer.
We wilden de werkzaamheden in drie fases laten uitvoeren vanwege de financiën en om de overlast voor de kerkdiensten zoveel mogelijk te kunnen beperken. Kerkdiensten zouden dan meestal door kunnen gaan als in een ander deel van de kerk aan de muren gewerkt zou worden.
We kregen eind 2011 offertes van drie aannemers die ervaring hadden met restauratie van kerken en rijksmonumenten. De prijsverschillen waren groot, de duurste was bijna twee keer de goedkoopste. Kwaliteit en inhoud van de offerte samen met de prijs waren de basis om met firma Pronk in zee te gaan.
De restauratie kon nu echt beginnen.
Eltjo Hoogenraad
|
| |
|
Grafzerken
Grafzerken
VOORTGANG RESTAURATIE (30 maart 2013)
De zerken liggen weer recht:
Tijdens de schoonmaak van de kerk na de restauratie van de binnenmuren constateerden we dat er diverse grafstenen los lagen, sommige waren behoorlijk verzakt en overal slechte voegen waarin veel stof en vuil zich verzameld had. Iedereen had het toen veel te druk om de restauratie van de kerk en de buitenmuren tot een goed einde te brengen. We moesten er niet aan denken om nog meer hooi op onze vork te nemen.
Maar ja, na de feestelijke onthulling van het gedenkbord zagen we die wiebelende stoel voor de predikant bij de avondmaalstafel, zagen we het verhoogde struikelrisico voor wie niet goed oplette en zagen we zelfs struiken die midden tussen de banken probeerden op te groeien. In overleg met de aannemer Pronk en met de kerkenraad is toen besloten dit probleem begin 2013 aan te pakken. Toen de vorst in januari kwam, was dat reden voor de aannemer om de beschutting van de kerk te zoeken.
De oude zerken moesten voorzichtig behandeld worden zodat ze niet zouden beschadigen of zouden barsten. Bedenk wel dat een grote steen van soms meer dan 12 cm dik zeker 1000 kilo weegt. Als die steen enkele centimeters opgetild is met een zware takel en helemaal goed ligt, wordt dun cement in de voeg gegoten. Dit cement verspreid zich onder de steen zodat na droging een harde laag gevormd wordt waarop de steen rust. Elke steen is afzonderlijk gelicht, gesteld en vastgezet.
De grafstenen sluiten nu beter aan en de voegen zijn weer netjes gevuld, maar het blijft een verzameling van niet waterpas liggende grafstenen uit verschillende tijden. Zo kennen we onze oude kerkvloer en zo willen we het ook houden.
De eerste zondag na deze opknapbeurt kregen we commentaar van rollatorgebruikers dat de vloer zo mooi recht lag: de storende “drempel” in het gangpad was verdwenen.
Blijft nog één onbeantwoorde vraag en het antwoord blijft verborgen in de schoot der goden: wat ligt er onder de grafzerken?
Eltjo Hoogenraad
|
| |
|
Restauratie
Restauratie
VOORTGANG RESTAURATIE (21 augustus 2012)
De kerk uit de steigers:
In april, direct na Pasen begonnen we met de restauratie van de kerk, zowel binnen als buiten. Nu zijn we vijf maanden verder: binnen is klaar en buiten hebben we na de westzijde en de noordzijde nu ook de kant van de consistorie en de zuidzijde aangepakt. Eigenlijk was de planning om hier over twee jaar aan te beginnen. Maar ja, we waren nu toch bezig en het scheelde behoorlijk in de kosten als we de werkzaamheden van fase 2 aansluitend lieten uitvoeren. We verwachten in oktober helemaal klaar te zijn met deze grote restauratie.
De binnenkant:
Als ik de kerk binnen kom, kan ik me nauwelijks voorstellen hoe slecht het stucwerk was, hoe dominant de radiatoren in de kerk aanwezig waren en hoe het koperwerk eruit zag, soms zelfs groen verkleurd. De lampen hangen er nu prachtig glanzend bij. De oplettende kerkgangers zullen de vier extra wandlampen wel gezien hebben. Bij de installatie van de wandlampen bleken deze vier geen stroom te krijgen. De elektriciën was vergeten om ergens boven in het gewelf twee draden te verbinden. Met een ladder en een spanningszoeker was het probleem in enkele minuten verholpen. Alle muren zijn voorzien van een stuclaag. Geen verf want het vocht dat nog in de muren zit, moet kunnen verdampen. Op enkele plaatsen zitten wat verkleurde plekken die vochtig aanvoelen en waar wat zout uit komt. Het duurt lang voordat alle vocht uit de muren verdwenen is, maar het kan geen kwaad volgens de deskundigen. We hopen dat die plekken in de loop van het jaar wegtrekken. Het hele gewelf en alle balken zijn door een bedrijf schoongemaakt. Diverse bezoekers denken dat we het gewelf geschilderd hebben, toch een leuk compliment. Daarna heeft een ploeg vrijwilligers een dag keihard gewerkt om de kerk helemaal schoon te krijgen en in te richten voor de eerste dienst op 1 juli 2012. Een prachtige dienst geleid door dominee van der Hout. Speciaal voor deze gelegenheid preekte hij uit Exodus 25: de bijdrage voor de bouw van een heiligdom.
Het gedenkbord:
Het bord wordt in Maastricht in het Bonnefantenmuseum gerestaureerd in een speciale ruimte en is voor het publiek toegankelijk. De letters zijn van vergeelde vernis ontdaan en veel duidelijker geworden, de kleuren zijn helder en spreken meer. We zien nu diepte in de randen door de schaduwschildering, die was eerst helemaal niet zichtbaar. Ik hoop dat in oktober of november het gedenkbord weer terugkomt in onze kerk, in oude glorie hersteld. Foto’s van de restauratie staan op de fotopagina en in de Clock van september staat een eerste artikel over het gedenkbord.
De toren:
De gemeente Zijpe heeft alsnog het hout van de toren laten schilderen en slechte planken vervangen. De oude ladderhaken onder de kap zijn eraf gehaald. Die waren vrijwel doorgeroest en dus zeer onveilig. Ook heeft de gemeente de galmgaten afgedicht zodat er nu geen water meer naar binnen kan waaien. De toren is veel droger en de muren van de kerk aan de torenzijde zijn duidelijk minder vochtig. Maar het zal nog vele maanden duren voor alle vocht eruit is.
De buitenkant:
We zijn in juli begonnen met het stralen van de oost- en zuidgevel (consistorie en begraafplaatskant). De consistorie is in 1924-1925 gebouwd met een vrij harde steen en goed voegwerk. De zuidgevel en de topgevel van de kerk aan de oostzijde zijn van andere, zachtere stenen. Dus moest de straler heel voorzichtig werken om wel de verf eraf te krijgen maar de stenen niet teveel te beschadigen. Na het stralen worden de muren voorbehandeld met een impregneermiddel of met een iets vullende laag (kaleien). Vervolgens twee damp-open lagen witte verf en dan ziet de buitenkant er weer uit zoals ieder de kerk kent. Onze witte kerk die zo beeldbepalend voor ons dorp is.
Giften:
De kosten van deze restauratie worden voor 2/3 gesubsidieerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Dan blijft er nog ruim € 100.000,-- over die wij moeten opbrengen. Uw gift is van harte welkom op de speciale restauratie-rekening: 5097748 t.n.v. Prot. Gem. Callantsoog. Sinds april is nu bijna € 6000,-- binnen gekomen. De kerkrentmeester is hier heel blij mee, hartelijk dank.
Eltjo Hoogenraad
|
| |
|
Info restauratie
Info restauratie
DE KERK VAN CALLANTSOOG, RESTAURATIE EN VERNIEUWING
We werken nu twee maanden aan het oudste monument van de Zijpe: de kerk van Callantsoog gebouwd in 1580, wordt van binnen en van buiten gerestaureerd.
Interieur
Binnen zijn de slechte stuclagen verwijderd en opnieuw opgebracht. De raamkozijnen zijn schuin aangesneden voor een mooie aansluiting met de vernieuwde glas-in-lood ramen. De elektriciteitsleidingen zijn allemaal weggewerkt. Nu de steigers binnen weggehaald zijn, kun je zien hoe strak en egaal de wanden geworden zijn. De kronen, de wandlampen en al het andere koper is opgeknapt. We zagen ons koperwerk liggen, prachtig glanzend, toen we op excursie waren naar de kopergieterij in Amsterdam. De restauratie binnen vordert goed: de planning is nu dat we per 1 juli de kerk weer kunnen gebruiken.
Verwarming vernieuwen?
We hadden de keuze om de oude verwarmingselementen te laten spuiten of om nieuwe, veel lagere en dubbel zo dikke elementen te laten plaatsen. De oude verwarming is dominant in de kerk aanwezig en doet het goed. Bij vernieuwing moet je dat laatste maar afwachten. Ondanks deze twijfels heeft de uitstraling de doorslag gegeven.
Doorgeroeste haken
Inmiddels maakt de gemeente Zijpe ook gebruik van de steigers om de toren op te knappen en te laten schilderen. Oude haken boven in de toren om hijstouwen aan vast te maken, bleken dermate ver doorgeroest te zijn, dat die niet veel gewicht meer konden dragen. Omdat tegenwoordig toch met een hoogwerker of met steigers gewerkt wordt, zijn alle haken verwijderd.
Rode en gele stenen
Aan de buitenzijde is bij een aantal muren de witte verf eraf gespoten. Hieronder komen allerlei steensoorten in vele kleuren te voorschijn. Ook enkele stukken natuursteen zijn te zien in de muur rechts van de toren. De zijbeuk is voornamelijk opgetrokken uit gele steen. De afwijkende stenen zijn later ingebracht o.a. bij het vervangen van enkele muurankers. De omlijsting van alle ramen is van een mooie rode steen en links van de zijbeuk zijn afwisselend rode en gele steenlagen aangebracht. Eigenlijk wil iedereen die ik spreek dat de kerk zo blijft. Helaas zijn de stenen zo poreus dat een goede jas onontbeerlijk is in het ruige klimaat van Callantsoog.
Eltjo Hoogenraad
19 juni 2012
|
| |
|
Info restauratie
Info restauratie
Voortgang restauratie (mei 2012)
Scheiding kerk en toren
Tijdens de “Franse tijd” werd in 1798 een regeling van kracht die de torens van de kerken in eigendom en in onderhoud bracht van de burgerlijke gemeenten. Dat is tot op de dag van vandaag nog steeds het geval voor onze kerk in Callantsoog, de gemeente Zijpe heeft het eigendom en het onderhoud van de toren. Vanaf het begin van de restauratie proberen we de werkzaamheden op elkaar af te stemmen bijvoorbeeld door ook de torenmuur met de restauratie mee te nemen.
We hebben vochtoverlast vanuit de toren: de wind blaast de regen door de galmgaten de toren in. De vloer onder de klok is nat, het vocht loopt langs de balken naar beneden en druipt in de muur van de kerk. Door de restauratie zien we nu precies wat er gebeurt. Er moet volgens ons een loodvloer met afwatering aangebracht worden, maar ja de gemeente is eigenaar en wil nu de galmgaten afdichten (goedkoper). Een vervelende situatie, als dit maar geen burenruzie wordt.
Een oude scheur
De losse kalklagen op binnenmuren zijn grotendeels verwijderd. Een lange scheur tussen het oude schip van de kerk (1580) en de zijbeuk (1671) was afgedekt met asfaltpapier en cementgaas om de scheur nog wat te kunnen laten bewegen. We konden geen nieuwe scheurvorming ontdekken ook niet in het oude metselwerk. Nu is de stukadoor begonnen met het vastzetten van losse stenen en met het dichten van de scheuren en de gaten. Het ziet er binnen meteen wat minder onttakeld uit.
Taaie verf en zachte stenen
Tijdens het afstralen van de buitengevels, zagen we dat het eerste stuk goed ging. Maar soms waren de stenen zo zacht en was de verf dermate taai, dat we de stenen nogal beschadigden. We proberen nu andere manieren te vinden om de verf goed van de stenen af te kunnen krijgen. Bijvoorbeeld een voorbehandeling met een weekmaker.
Voor deze restauratie moeten we een groot bedrag zelf bijeen brengen. U kunt een gift (aftrekbaar) storten op de speciale restauratierekening: 5097748 t.n.v. Prot. Gem. Callantsoog. Alvast heel veel dank.
Wilt u meer weten over de geschiedenis van de kerk, dan is het boek: ‘”Wel en Wee” voor € 40 verkrijgbaar in boekenpunt "’t Brantpunt", de opbrengst is geheel voor de restauratie. Het boekenpunt is elke zaterdagmiddag geopend (Dorpsplein 3).
Eltjo Hoogenraad
|
| |
|
Voortgang restauratie
Voortgang restauratie
RESTAURATIE VAN DE KERK
De kerk in de steigers
Direct na de Pasen beginnen we met de restauratie van onze kerk. Twee maanden zal de kerk in de steigers staan en kunnen er geen diensten gehouden worden. (De kerkdiensten zullen worden gehouden in de zijzaal van Dorpshuis ‘De Kolfweid’, aan de Jewelweg).
Nog even in het kort: wat is er aan de hand?
Wij hebben al tientallen jaren grote problemen met de muren, zowel van binnen als van buiten. Van binnen voelen de muren vochtig aan en de pleisterlagen brokkelen af. De verf blijft niet zitten, dus drie tot vier keer per jaar witten we de slechte plekken. De buitenmuren hebben een verflaag waaronder mosvorming is ontstaan en de voegen zijn op diverse plaatsen ernstig verzand. Tijd dus voor een grondige restauratie.
Wat gaat er gebeuren?
We beginnen met de buitenmuren aan de kant van de toren en de kant met de dwarsbeuk. Dus de kant die het meest in het zicht is en er het slechtste uitziet. Hier komen steigers te staan met doek aan de buitenkant om de muren te kunnen laten drogen. Alle verf en mos wordt verwijderd, slechte stenen vervangen, verzand metselwerk wordt aangepakt en de goten worden hersteld.
Aan de binnenkant gaat de stuclaag en de cementlaag eraf. Het nieuwe stucwerk zal dampdoorlatend zijn en speciaal geschikt voor dit soort oude gebouwen. We werken daarom met gespecialiseerde bedrijven. Verder worden de glas-in-lood ramen hersteld.
Het grote gedenkbord, de koperen kronen, de wandlampen en andere koperen voorwerpen worden door gespecialiseerde bedrijven schoongemaakt en waar nodig gerestaureerd.
In het dorpsblad de ‘Omroeper’ en proberen we u en alle dorpsgenoten op de hoogte te houden van de vorderingen van de restauratie.
De aannemer
In januari hebben we een keuze gemaakt uit de drie offertes. We hebben gekozen voor aannemersbedrijf Pronk, een bedrijf uit de regio met een jarenlange ervaring op het gebied van restauratie. Zij doen bijvoorbeeld nu de Grote Kerk in Schagen. Met Pronk hebben wij een planning gemaakt: direct na Pasen beginnen en dan willen zij in acht weken klaar zijn, zowel binnen als buiten. Dus veel sneller dan onze eerdere planning. Dat wordt hard werken voor alle betrokken mensen.
Wat zijn de kosten?
Voor deze restauratie is subsidie bij de rijksdienst voor cultureel erfgoed aangevraagd. We krijgen 2/3 van de kosten gesubsidieerd, maar er blijft nog ruim € 100.000,-- over wat uit eigen middelen, giften, acties e.d. betaald moet worden. Uw gift is welkom op de speciale restauratie-rekening: ING (giro) rek.nr.5097748
Eltjo Hoogenraad
April 2012
|
| |
|
|
|
|
